تصویری حقیقی از فالس کیوا

آیا جایی در جهان وجود دارد که شما بتوانید آسمانی به این شکل ببینید؟ بله. عکس بالا، عکسی تک مرحله ای است که در این منطقه گرفته شده است. با نمایی دیدنی از عوارض زمین و نمایی تماشایی از آسمان. در میانه ی تصویر کمربند کهکشان راه شیری را می بینید که به دیدار زمین آمده و در یک نوردهی طولانی اینگونه خودنمایی می کند. اگر از این فواصل دور نزدیکتر بیاییم، سیاره ی مشتری (فارسی) را چون نقطه ای درخشان در سمت چپ نوار راه شیری خواهید یافت. باز هم نزدیک تر تپه ها و عوارض دیدنی پارک ملی کانیون در ایالات متحده قرار دارند که هلال ماه آنها را روشن کرده است. نزدیکی های دهانه ی غار، حصاری سنگی وجود دارد که مشخص نیست چه کسی آن را ساخته است ولی با نام «فالس کیوا» شناخته می شود. این حصار در طول زمان نوردهی با فلاش های نورانی توسط عکاس روشن شده است. «والی پاچولکا»، عکاس نجومی و عکاس این عکس می گوید وارد شدن به غاز برای گرفتن این عکس کار آسانی نبود. خصوصا که وقتی در تاریکی برای گرفتن عکس مناسب تلاش می کرد، نگرانی دیگری نیز داشت. شیر های کوهی!

هاله ای از غبار پیرامون منظومه ی دوتایی

مجموعه ی دوتایی ستاره گان BD+20 307 بخاطر داشتن مقادیر زیادی گرد و غبار در اطراف خود برای ستاره شناسان بسیار برجسته است. هاله ی گرد و غبار گرمی که این مجموعه را احاطه کرده باعث می شود این مجموع در دید فروسرخ بسیار درخشان شود. اطراف ستاره های جوانی که تنها چند میلیون سال سن دارند می توان چنین هاله هایی را یافت که سیارات در آنها شکل می گیرند، ولی عمر BD+20 307 به چند میلیارد سال می رسد که قابل قیاس با منظمومه ی خورشیدی خودمان است. میزان این گرد و غبار آنقدر زیاد است که انگار دو جسم در ابعاد سیارات – برای مثال در ابعاد زمین و زهره – در سیستم BD+20 307 با هم برخورد کرده باشند.; این یادآور رمان علمی تخیلی کلاسیکی با نام «وقتی جهان ها برخورد می کنند» است که چنین برخوردهایی را چون فاجعه ای توصیف می کند. از این که بگذریم وجود چنین برخوردی در سیستم یک منظومه ی دوتایی نزدیک به هم نشان می دهد مجموعه های سیاره ای می توانند حتی در کنار ستارگان دوتایی نیز شکل بگیرند. مجموعه ی BD+20 307 در صورت فلکی حمل قرار دارد و نزدیک به 300 سال نوری از ما فاصله دارد.

تصویر روز نجوم، یکساله شد

امروز، اول مهر و روز اعتدال پاییزی است. با امروز یک سال می شود که تصویر روز نجوم فارسی شروع به فعالیت کرده و در طول این مدت هر روز یک عکس نجومی به همراه توضیحات فارسی را روی خروجی خود قرار داده است.

موضوع آشنایی من با «تصویر روز نجوم» بر می گرده به تابستان سال پیش. سازمان فضایی ایران همایشی برگزار کرده بود درباره ی علمی نویسی در محیط وب که بیشتر مربوط به نجوم می شد. در اون همایش آقای تفرشی ناظمی هم حضور داشتند. بعد از صحبت ها و سخنرانی ها قرار شد افراد حاضز در همایش که عمدتاً خودشون صاحب یک وبلاگ یا وبسایت نجومی بودن، صفحات خودشون رو معرفی کنن تا با استاندارد های معرفی شده سنجیده بشه. من از مدتی پیشتر شروع به ارسال روزانه ی مطالب سایت «تصویر روز نجوم» انگلیسی به فارسی در وبلاگ خود کرده بودم. در لابلای این مجموعه پست ها، گاهی مطالب دیگه ای هم می ذاشتم. چون تنها بودم این کار حقیقاً مشکل بود. وقتی آدرس «گیتی بلاگ» رو برای اینکه روش قضاوت بشه گفتم و بلاگ لود شد. کمی درباره ی شکل صفحه آرایی و مسائل فنی و نوع نوشته ها صحبت شد و البته این قضیه ی عکس های روزانه هم چیزی بود که مورد توجه قرار گرفت. بعد از اتمام همایش که رفتم با آقای مولاوردی صحبتی کنم، آقای تفرشی هم حضور داشتند. اینجا بود که بهم گفتن: داریم با جمعی سعی م یکنیم سایت فارسی «تصویر نجومی روز» را راه بیندازیم، شما هم مایل هستید به این جمع بپیوندید. خب من بدون اینکه تعلل کنم جوابم رو دادم: «بله معلومه که می خوام باشم» اینطور بود که با «تصویر نجومی روز» فارسی آشنا شدم. افرادی که برای تولید محتوی این سایت دور هم جمع شده بودند رو می شناختم. اکثر افرادی بودند که در سایت قبلی مجله ی نجوم باهم کار کرده بودیم. کار به طور آزمایشی از مهر ماه شروع شد. قرار بود سه ماه کار آزمایشی داشته باشیم و بعد رسما کار رو شروع کنیم.

در اون روزها، من(بابک سلطانی)، ایلیا تیموری و بهزاد هوشمند روی سایت کار می کردیم. من و ایلیا هر کدام دو روز در هفته و بهزاد سه روز دیگر را ترجمه می کردیم و زحمت ویرایش علمی و زبانی بر عهده ی خانم شیوایی بود. مدتی بعد برای اینکه کار ویرایش بهتر انجام بشه و فشار روی خانم شیوایی هم کمتر بشه پیمان اکبرنیا هم به عنوان ویراستار به جمع اضافه شد. البته در تمام این مدت آقای ناظمی هم ویراستار تمام مطالب بودند و بر کار نظارت می کردند و آقای تفرشی هم که خب دیگه نیاز به توضیح نداره کسی بود که تمام کار را جلو می برد و راه انداز اولیه بود. در طی ماه اول ابتدا فقط متن را ترجمه می کردیم. متن ها از یک روز قبل یا دو روز قبل به دستمان می رسید و آنها را ترجمه و آماده ی انتشار می کردیم. به همین دلیل برخی متون اولیه ی سایت لینک ندارند که بعدا تصحیح شد. قرار بر این بود که تا قبل از ساعت 12 ظهر یا 1 بعد از ظهر به وقت ایران سایت به روز شده باشد. خود سایت مادر حدود ساعت 9 صبح به وقت ما به روز می شود. خانم اسکندری هم مدتی بعد به جمع افراد فعال روی سایت پیوستند. در کل تا امروز 364 عکس نجومی به همراه 364 بند توضیح فارسی در «تصویر روز نجوم» قرار گرفته است. (364، بخاطر اینکه یک روز به دلیل تغییرات فنی سایت کار نکرد). یک سال گذشت و الان کار سایت فارسی کاملا روی روال افتاده. از الان می تونم 5-6 سال آینده رو تصور کنم که پایگاه «تصویر روز نجوم» تبدیل می شه به یکی از منابع و مراجع کامل نجوم در ایران. پایگاهی که در صحت مطالبش نمی شه کرد و آنقدر مطالب گوناگون در حیطه ی نجوم و فضا داره که می تونه به عنوان یک مرجع برای هر کس مفید باشه. این دقیقا اتفاقی است که برای سایت مادر افتاده.

اعتدال: خورشید از انقلابی تا انقلاب دیگر

امروز، روز اعتدال پاییزی است. روزی که در آن طول شب و روز برابر می شود. در طول روز های بعد تا اعتدال بعدی(اعتدال بهاری) طول شب در نیمکره ی شمالی رفته رفته از طول روز بیشتر می شود و در نیمکره ی جنوبی طول روز بیشتر می شود. اعتدال در میانه ی بین دو انقلاب روی می دهد، زمانی هایی که طول شب روز به بیشترین اختلاف با هم می رسد(انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی). تصویر بالا نمایی از حرکت ساعت به ساعت خورشید را در زمانهای خاصی از روز نشان می دهد که از یک انقلاب شروع شده، به اعتدال رسیده و به انقلاب بعدی رسیده است. ردپای پایینی خورشید، حرکت خورشید را در زمستان سال گذشته و شروع دی ماه نشان می دهد. زمانی که خورشید چندان زود طلوع نمی کرد و در آسمان چندان اوج نمی گرفت. این کم شدن حضور خورشید، زمستان را پدید آورد. ردپای بالایی خورشید در انقلاب تابستانی امسال، در شروع تیر ماه گرفته شده است، زمانی خورشید صبح زود طلوع می کرد و در روز بیش از 12 ساعت در آسمان می درخشید. این حضور طولانی، فصل تابستان(فارسی) را باعث شد؛ و در نهایت جاپای میانی، حرکت خورشید را در فروردین ماه و اعتدال بهاری امسال نشان می دهد. امروز هم که د ر اعتدال پاییزی هستیم، مردم زمین(فارسی)، خورشید را در همین مسیر خواهند یافت، امروز روز اعتدال پاییزی است.

عکس: Tunç Tezel (طرح زمین در شب)

«تصویر روز نجوم» فارسی امروز یک ساله شد.

حلقه ای وسیع

در صورت فلکی نوازندگان آسمان، چنگ رومی(شلیاق)، اثری آشنا برای منجمان نیمکره ی شمالی(فارسی) وجود دارد. سحابی حلقه ای (M57) در این صورت فلکی فاصله ای حدود 2000 سال نوری از ما دارد. حلقه ی مرکزی این سحابی در حدود یک سال نوری وسعت دارد. در این تصویر عمیق که در از روی هم گذاشتن تصاویر به دست آمده از دو تلسکوپ متفاوت به دست آمده لایه های بیرونی دیگری نیز دیده می شوند که بسیار دورتر از ستاره ی مرکزی در حال بسط یافتن در فضا هستند. بدون شک در این سحابی سیاره ای زیبا که به خوبی آن را می شناسیم(فارسی)، گاز های درخشان را سیارات پدید نیاورده اند! بلکه لایه های گوناگون مواد که در حال پخش شدن در فضا هستند از مرگ یک ستاره ی خورشید مانند پدید آمده اند. برای ثبت درخشش اتم های هیدروژن در این تصویر، بیش از 16 ساعت نوردهی در طول موج باریک صورت گرفته است. رنگ های آّی و سبزی که در عکس مشخص است حاصل درخشش اتم های اکسیژن است که دمایی بالاتر از دمای حلقه دارند. همچنین سمت راست تصویر می توان کهکشان مارپیچی IC 1296 را هم دید.

ابرنواختر روبان

چنین روبان بلندی چگونه در کیهان پدید آمده است؟ این روبان را یکی از بزرگترین انفجار های تاریخ که توسط انسان های کهن دیده شده، پدید آورده است. به سال 1006 پس از میلاد باز می گردیم. انفجاری ستاره ای در آسمان، مهمان درخشانی را در صورت فلکی گرگ نشاند که از زهره هم پر نورتر بود(فارسی) و برای بیش از دو سال این وضع را حفظ کرد. این ابرنواختر را امروز با نام SN 1006 می شناسیم و موادی که از آن بر جای مانده هنوز در حال گسترش در فضا هستند. تصویر بالا نمای بخش کوچکی از بقایای این ابرنواختر(فارسی) است که بر اثر موج های باریک ضربه ای انفجار، ذرات یون در آن ابرهای گازی را احاطه کرده اند. SN 1006 امروز گستره ای در حدود 60 سال نوری دارد. در سال اخیر انفجاری قدرتمند تر از این هم روی داد که بشر مدرن بدون چشم مسلح برای چند ثانیه شاهد آن بود.

بارشی برفراز کوه ها

بر فراز کوهی بلند که از ابر و آلودگی نوری شهرها به دور است، مکان مناسبی است برای رصد بارش شهابی برساوشی. این تصویر که از ترکیب تعداد زیادی عکس با هم پدید آمده در قله ی «امو» از رشته کوه های «کاراپاتیان جنوبی» یکی از مرتفع ترین مناطق رومانی (با 2507 متر ارتفاع) گرفته شده است. در این تصویر 20 شهاب برساوشی ثبت شده اند که در برابر زمینه ی پرستاره ی آسمان(فارسی) حرکت کرده اند. ذرات گرد و غبار و سنگ ریزه هایی که این بارش شهابی را پدید آوردند، در مسیری موازی مدار دنباله دار مادرشان، دنباله دار سویفت-تاتل حرکت می کنند و در برخورد با جو زمین چنین نمایش زیبایی را پدید می آورند. اگر به کانون بارش در صورت فلکی برساوش بنگرید، اثر پرسپکتیو سبب می شود گمان کنیم که تمام شهاب ها از یک نقطه می آیند و از هم دور می شوند. ولی اگر از کانون بارش کاملا دور شویم (مانند همین عکس) به نظر می رسد شهاب ها با هم به سمت نقطه ای حرکت یم کنند که زیر افق قرار دارد.

کمان آنته در حوالی زحل

این کمان کوچک چگونه پدید آمده است؟ این کمان، یک سال پیش توسط کاوشگر روبوتیک کاسینی کشف شده بود اما تنها دو ماه پیش به کمک اطلاعات دقیق این کاوشگر بود که ماهیت آن مشخص شد. این کمان در مدار قمر کوچک «آنته» حرکت می کرد. به همین دلیل نظریه ای قوت گرفت مبنی بر اینکه، کمان از برخورد شهابی با آنته پدید آمده باشد. چنین کمان هایی در جاهای دیگر منظومه هم دیده شده اند. مثلا کمان مشابهی در کنار قمر کوچک «متون» در کنار زحل یا کمانی که در کنار حلقه ی G زحل دیده شده بود و چندین کمان دیگر که به گرد نپتون می گردند. در تصویر بالا، قمر آنته که تنها 2 کیلومتر قطر دارد، در انتهای بالای کمان به صورت نقطه ای درخشان دیده می شود. تصویر کمان آنته را کاوشگر روبوتیک کاسینی زمانی گرفت که در فاصله ی 1.5 میلیون کیلومتری از آنته قرار داشت.

M110: قمر کهکشانی کهکشان آندرومدا

راه شیری ما کهکشانی تنها نیست، بلکه در کنار حدود 25 کهکشان، مجموعه ای را تشکیل داده به نام «گروه محلی». از اعضای این گروه می توان به کهکشان عظیم آندرومدا، M32 ،M33، ابر ماژلانی بزرگ و ابر ماژلانی کوچک، «دوینگیلو 1»، تعداد زیادی کهکشان کوچک بی شکل و تعدادی کهکشان های کوتوله بیضوی و کهکشان های بیضوی کوچک اشاره کرد. در سمت راست و پایین عکس بالا، یکی از همین کوتوله های بیضوی را می بینید: NGC 205. کهکشان NGC 205 مانند M32 یکی از اقمار کهکشانی M31 است که گاهی می توان آن را در جنوب M31 که در مرکز و بالای عکس است دید. این عکس چهره ای غیر معمول از NGC 205 به عنوان یک کهکشان کوتوله ی بیضوی نشان می دهد. در این کهکشان دو ابر گرد و غبار (در ساعت های 2 و9) و آثاری از فرایند های زایش ستارگان جدید دیده می شود. این کهکشان، گاهی با نام M110 هم خوانده می شود، گرچه در واقع در فهرست اولیه ی مسیه وجود نداشته است و بعدها به آن اضافه شده.